DP-15 Aykırı Değer Düzeltme
- Utkan Ekinci
- Mar 5, 2024
- 2 min read
Talep tahmin planlamasında gerçekleşen satışların farklı bir versiyonu; düzeltilmiş satışlar da kullanılabilir. Bu versiyonda, veri seti içinde “outlier” dediğimiz, aykırı uç değerler temizlenir. Bunların yerine tercihe göre satış verisinin ortalaması veya limitleri konulabilir. Bu şekilde hazırlanan bir veri setiyle, aykırı değerleri yaratan beklenmedik olayların etkisi kaldırılmış olur. Bu düzeltilmiş veriye bağlı çıktılar gelecek dönem için daha pürüzsüz sonuçlar verecektir.
Arkhon, gerçekleşen satışlardan aykırı değerleri ayıklayıp, düzeltilmiş satışlar tablosunu kolayca hazırlar.
Bu eğitimde, Arkhon’un aykırı değerleri nasıl düzelttiğini ve sonuçları talep tahmin sürecinde kullanılabilecek bir tablo haline getirdiğini göreceğiz.
Veri Girişi
Arkhon, düzeltilmiş satış tablosunu hazırlamak için şu tablodan veri setine ihtiyaç duyar. Bu tabloda eksik varsa, süreç çalışmaz. Bu tabloya nasıl veri girileceğini ilgili eğitim dökümanından bakabilirsiniz.
Actual Sales (Gerçekleşen Satış Tablosu)
Ürün, müşteri ve varsa proje bazında periyodik satış verisi
Düzeltilmiş Satış Tablosu Hazırlama
Arkhon’da talep planlama profilimizi yarattıktan sonra “Arkhon Frcst Optima” ribbonundan “Outlier Correction” grubundan “Outlier Correction” tuşuna basıp düzeltilmiş satış tablosunu hazırlayabiliriz. Aşağıda, bu şekilde hazırlanmış bir örneğini görebilirsiniz.
Tablonun formatı ve içeriği hakkında, daha önceki eğitimlerde bilgi vermiştik. Burada bunları tekrarlamayacağız. Onun yerine algoritmanın nasıl çalıştığına odaklanacağız.
Bir veri setinde aykırı değerleri tespit edebilmek için aşağıdaki algoritma uygulanır.
Verinin Q1 (Quartile-1) değeri hesaplanır. Basitçe; veri setinin en düşük %25’lik kısmını diğerlerinde ayıran sınırdır.
Verinin Q3 (Quartile-3) değeri hesaplanır. Veri setinin en yüksek %25’lik kısmını diğerlerinde ayıran sınırdır.
IQR (Inter Quartile Range) değeri hesaplanır. Q3 ve Q1’in farkıdır.
IQR = Q3 – Q1
Veri setinin alt limiti hesaplanır.
Alt Limit (Lower fence) = Q1 – (1.5 x IQR)
Veri setinin üst limiti hesaplanır.
Üst Limit (Upper fence) = Q3 + (1.5 x IQR)
Her bir ürün satış verisiyle bu hesap yapıldıktan sonra, bu limitlerin dışında kalan kısımlar temizlenir. Yerlerine ne konacağı, “Arkhon Frcst Optima” ribbonu “Outlier Correction” grubundaki onay kutularından birisi seçilerek belirlenir.
“None”: Silinen sayı yerine sıfır yazılır.
“Average”: Silinen sayı yerine kalan veri setinin ortalaması yazılır.
“Limits”: Silinen sayı yerine limit değeri konulur. Eğer aykırı değer üst limitin üstündeyse üst limit, alt limitin altındaysa alt limit konulur.
Yukarıda paylaşılan örnekte aykırı değerler yerine limitlerin konulması istenmişti. Arkhon’un mevcut veriyi silip limitleri koyduğu yerler mavi ve griyle işaretlemiş. Aşağıdaki tabloda aynı veri setinin düzeltmesinde “None” tercihi kullanılmış. Arkhon, bu sefer düzeltmelerini kırmızı ile işaretlemiş.
Bu tabloda ise tercih “Average” olmuş. Arkhon, düzeltmelerini sarı ile işaretlemiş.
Her bir tabloda düzetlemelerin hangi ürünler için ve neye göre yapıldığı “Corrected_With” kolonunda görülebilir.
Aykırı değer düzeltmesi yapıp, talep tahmini üzerinde çalışmak bir tercihtir. Avantajı, beklenmedik uç değerleri temizleyip daha pürüzsüz bir veriye göre tahmin yapılmasını sağlamasıdır. Bu sayede tekrarlanması beklenmeyen olayların tedarik zinciri süreçlerine etkisi olmaz.
Dezavantajı ise az satılan, dönemsellik gösteren ürünlerin verisini silmesi veya yanlış şekilde değiştirmesidir. Özellikle portföyünde çok çeşitli ama satışı düzensiz ürünleri olan şirketlere aykırı değer düzeltmeyi tavsiye etmiyoruz.